PMS en depressie: Wat is de relatie?

Veel vrouwen zullen dit herkennen: Vlak voor je menstruatie lijkt er soms een donkere wolk over je heen te hangen. Je voelt je sneller geraakt, hebt minder energie of ziet dingen somberder in dan normaal.

Deze stemmingswisselingen horen bij je natuurlijke cyclus, maar voor sommige vrouwen zijn ze zó heftig dat ze hun dagelijks leven beïnvloeden. Dat noemen we het premenstrueel syndroom (PMS).

In Nederland ervaart naar schatting ongeveer een op de vijf vrouwen PMS-klachten. De klachten hangen niet alleen samen met hormonale schommelingen, maar er zijn ook aanwijzingen dat veranderingen in het serotoninesysteem daarbij een rol spelen.

En als serotonine (het ´geluksstofje´) daalt, dan kan dat je stemming beïnvloeden. Soms zelfs zó sterk dat het op depressieve klachten lijkt. Maar waarom heeft de één er meer last van dan de ander?

In dit artikel geef ik je antwoord op die vraag. En vertel ik je wat de wetenschap heeft ontdekt over de link tussen PMS, serotonine en depressie.

PMS is de afkorting van het premenstrueel syndroom. Dit is een combinatie van lichamelijke en emotionele klachten die optreden in de dagen tot twee weken vóór de menstruatie.

Zodra de menstruatie begint, verdwijnen de klachten meestal weer.

Veelvoorkomende symptomen zijn:

• Prikkelbaarheid of snel boos worden
• Stemmingswisselingen
• Gevoelige of pijnlijke borsten
• Een opgeblazen gevoel
• Hoofdpijn of buikpijn
• Vermoeidheid of slapeloosheid
• Somberheid of huilbuien zonder duidelijke reden

PMS kan het dagelijks leven merkbaar beïnvloeden. Maar bij een kleinere groep is de impact extra ernstig. 

Dan spreken we van PMDD (Premenstrual Dysphoric Disorder), een ernstige vorm van PMS waarbij vooral stemmingsklachten op de voorgrond staan.

Je stemming vlak voor je menstruatie verandert niet zomaar.

In de tweede helft van je cyclus, de zogeheten luteale fase, gebeurt er veel in je lichaam én in je hersenen. Je hormonen schommelen, en die veranderingen hebben direct invloed op stoffen die bepalen hoe jij je voelt.

Laten we stap voor stap bekijken wat er precies gebeurt:

Na de eisprong stijgt het progesteron. Oestrogeen daalt eerst kort, krijgt midden in de luteale fase nog een tweede piek, en zakt daarna weer. Als er geen bevruchting plaatsvindt, dalen beide hormonen pas in de dagen vlak vóór je menstruatie.

Die schommelingen komen bij alle vrouwen voor en kunnen allerlei lichamelijke processen beïnvloeden, zoals je energieniveau en vochtbalans.

Wat bij PMS vooral meespeelt, is dat sommige breinen gevoeliger reageren op deze normale hormonale veranderingen.

Oestrogeen en progesteron werken samen met je hersenen via de neurotransmitters die je stemming, slaap en focus beïnvloeden.

• Oestrogeen kan de activiteit van het serotoninesysteem ondersteunen.
• Progesteron (en vooral het afbraakproduct allopregnanolon) werkt via het GABA-systeem, dat helpt te ontspannen.

Door de veranderde hormoonbalans kan de werking van deze systemen tijdelijk verschuiven, waardoor de signaaloverdracht tussen hersencellen minder soepel verloopt.

Het gevolg? Je kunt je emotioneel, sneller overprikkeld of somberder voelen dan normaal. (2)

Niet iedereen reageert even sterk op hormonale schommelingen. Sommige vrouwen zijn van nature gevoeliger voor veranderingen in hun hersenen en dat is precies de kern van PMS.

Hoe je reageert op die schommelingen is deels genetisch bepaald, maar wordt ook beïnvloed door stress, voeding, slaap en beweging.

Er is veel wetenschappelijke interesse in dit onderwerp. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat het serotoninesysteem bij vrouwen met PMS of PMDD anders lijkt te functioneren. (3)(4)

Een mogelijke verklaring is dat hun hersenen in de tweede helft van de cyclus meer serotonine opnemen, waardoor er tijdelijk minder beschikbaar blijft. Zo blijkt uit hersenscanonderzoek (PET). (5)

Bij vrouwen die hier gevoelig voor zijn, kunnen kleine dingen sneller een groot effect hebben.

Prikkels zoals stress of te weinig slaap kunnen de werking van het serotoninesysteem beïnvloeden en zo bijdragen aan een dip in je stemming of meer prikkelbaarheid. Ook leefstijlfactoren zoals beweging en daglicht spelen daarin een rol.

PMS heeft duidelijk invloed op hoe je je voelt. Maar betekent dat ook dat het kan leiden tot een depressie?

Onderzoek laat zien dat er inderdaad een verband bestaat tussen PMS (en de zwaardere vorm PMDD) en depressieve klachten.

Uit een recente meta-analyse van 39 studies bleek dat bij vrouwen met PMDD of ernstige PMS ongeveer 42–49% ook een stemmingsstoornis heeft, zoals depressie.

Dat wijst op een duidelijke overlap: Vrouwen die gevoeliger zijn voor hormonale schommelingen, lijken ook vatbaarder voor stemmingswisselingen of somberheid. (6)

Wat veel mensen niet weten, is dat ongeveer 90% van de serotonine in je lichaam in de darmen wordt geproduceerd, niet in de hersenen zelf. Dat darmserotonine beïnvloedt vooral je spijsvertering en darmbeweging, maar komt niet direct in de hersenen terecht.

Toch staan je darmen en je brein wél voortdurend met elkaar in contact via de zogenoemde darm-hersen-as. Daarbij spelen zenuwbanen, immuunsignalen en stoffen die door darmbacteriën worden aangemaakt een rol.

Factoren als stress, slaap en voeding kunnen deze communicatie beïnvloeden. Wanneer je darmflora uit balans raakt, bijvoorbeeld door stress, te weinig vezels of een eenzijdig eetpatroon, dan kan dat de signaaloverdracht via de darm-hersen-as veranderen.

Sommige onderzoeken suggereren dat dit indirect kan samenhangen met stemmingsveranderingen of een hogere prikkelgevoeligheid rond de menstruatie.

Daarom kijken wetenschappers steeds vaker naar de rol van darmgezondheid, voeding en probiotica bij vrouwen met PMS of PMDD. Niet omdat voeding serotonine direct verhoogt, maar omdat een gezonde darm bijdraagt aan een evenwichtige communicatie tussen lichaam en brein. (7)(8)(9)