Dopamine tekort en ADHD/ADD: Wat is de relatie?
|
|
Leesduur: 7 min
Je hebt vast wel eens gehoord dat dopamine een belangrijke rol speelt bij neurodivergentie, zoals ADHD en ADD. Maar het is niet zo simpel als alleen een tekort aan dopamine.
De link tussen dopamine en ADHD (en verwante vormen) is veel ingewikkelder dan vaak wordt gedacht.
Dopamine werkt namelijk nauw samen met noradrenaline, een andere boodschapperstof in je hersenen. Steeds meer onderzoek laat zien hoe deze twee samen ons gedrag beïnvloeden, vooral bij mensen met ADHD.
In dit artikel neem ik je mee in wat dopamine en noradrenaline precies doen, hoe het samenhangt met ADHD, en wat dit voor jou kan betekenen.
ADHD/ADD ontstaat niet door een simpel dopaminetekort, maar door een verstoorde timing en regulatie van dopamine.
Dopamine en noradrenaline werken nauw samen. Een disbalans tussen beide veroorzaakt concentratieproblemen, impulsiviteit en een constante behoefte aan prikkels.
ADHD-medicatie remt de heropname van deze neurotransmitters. Een ‘dopamine detox’ kan tijdelijk rust geven, maar vervangt geen volledige behandeling.
Inhoudsopgave
Wat is het verschil tussen ADHD en ADD Wat doet dopamine in je hersenen? Dopamine tekort bij ADHD/ADD Geen tekort maar een disbalans Dopamine en noradrenaline Noradrenaline en ADHD Wat doet ADHD medicatie met dopamine? Medicatie bij Parkinson en ADHD: Hetzelfde stofje, andere werking Wel of geen dopamine detox bij ADHD? Dopamine detox proberen? Zo pak je het aan
Wat is het verschil tussen ADHD en ADD
Mensen met ADHD hebben vaak moeite met concentratie, impulsen beheersen en het reguleren van energie en emoties. Dit kan invloed hebben op leren, werken en sociale contacten.
ADHD kan zich op twee manieren laten zien:
- ADHD met hyperactiviteit (Attention Deficit Hyperactivity Disorder, gecombineerd type) - Hierbij is er zowel aandachtstekort als druk en impulsief gedrag
- ADHD zonder hyperactiviteit (voorheen ADD genoemd, nu ADHD overwegend onoplettend type) - Hier staat vooral het aandachtstekort centraal, zonder zichtbaar druk gedrag
Wat doet dopamine in je hersenen?
Normaal gesproken helpt dopamine in je hersenen om gemotiveerd te raken. Het geeft je een duwtje om iets te doen, zoals een doel bereiken of iets leuks zoeken.
Dopamine zorgt er ook voor dat je makkelijker keuzes maakt en impulsen kunt beheersen. Het werkt als een boodschapper die signalen doorgeeft in delen van je brein die te maken hebben met motivatie, aandacht en beloning.
Het maakt je niet meteen blij, maar leert je welke dingen het waard zijn om te blijven doen . Zo helpt dopamine je om door te zetten, nieuwe dingen te leren en te genieten.
Dopamine tekort bij ADHD/ADD
Zie je de link al? Dopamine speelt een grote rol bij concentreren, plannen en impulsen beheersen. Maar bij ADHD werkt het dopaminesysteem minder goed, waardoor het moeilijker is om je aandacht vast te houden en rustig te blijven. (1)
Door deze verstoring voelt normaal gedrag minder belonend aan. Daardoor ga je sneller op zoek naar extra prikkels en spanning, wat zich kan uiten in impulsiviteit, snelle afleiding en risicovol gedrag.
Geen tekort maar een disbalans
Deze link met dopamine werd lang gezien als een simpel ‘tekort’. Maar dat is eigenlijk te kort door de bocht. Nieuwe inzichten uit onderzoek laten zien dat het dopaminesysteem veel complexer werkt. (2)
Het gaat er eigenlijk om dat de balans van dopamine niet helemaal klopt. Soms is er te weinig dopamine op de plekken in je hersenen waar het nodig is, of wordt het niet op het juiste moment gebruikt. (3)
Daardoor kun je moeite hebben met concentreren, impulsief reageren of motivatie verliezen, de bekende symptomen van ADHD. .
Ook is ADHD en ADD niet bij iedereen hetzelfde. Bij de één werkt het dopaminesysteem anders dan bij de ander. Daarom helpt medicatie bij de een heel goed, maar bij de ander minder.
Kortom: Dopamine is zeker een stukje van de puzzel bij ADHD en ADD, maar het verhaal is veel complexer dan alleen ‘te weinig dopamine’. Het gaat om hoe alles samenwerkt en in balans is.
Dopamine en noradrenaline
Wat steeds duidelijker wordt in onderzoek naar dopamine bij ADHD, is dat het niet alleen werkt. Het heeft ook veel contact met andere stofjes in je hersenen, zoals noradrenaline.
Dopamine en noradrenaline zijn beide neurotransmitters, oftewel boodschapperstoffen in je hersenen. Ze zorgen ervoor dat je hersencellen met elkaar kunnen communiceren en spelen een grote rol in hoe je denkt, voelt en reageert.
- Dopamine helpt je gemotiveerd te blijven, doelen te bereiken en impulsen te beheersen. Het is belangrijk voor aandacht, leren en het beloningssysteem.
- Noradrenaline zorgt vooral voor alertheid en het vermogen om snel te reageren, en reguleert ook je stressniveau.
Deze twee boodschapper stofjes werken nauw samen: Dopamine motiveert je om te beginnen met iets, terwijl noradrenaline je helpt scherp te blijven en alert te reageren tijdens die activiteit. Samen zorgen ze ervoor dat je gefocust blijft en goed omgaat met prikkels.
Noradrenaline en ADHD
Bij ADHD en ADD werkt deze samenwerking tussen dopamine en noradrenaline vaak minder goed. Steeds meer onderzoek laat zien dat noradrenaline net zo belangrijk is als dopamine bij ADHD en ADD. (4)
Noradrenaline werkt dus normaal om je te concentreren en prikkels te verwerken, maar dat gaat bij ADHD net even anders:
- In rustige situaties is noradrenaline meestal minder actief. Bijvoorbeeld: Je merkt dat het lastig is om stil te zitten tijdens saaie lessen of om je te focussen op een langdradige taak zonder afleiding.
- Onder stress of druk wordt noradrenaline juist tijdelijk actiever, waardoor je beter alert bent. Daarom presteren veel mensen met ADHD beter als ze een deadline hebben of onder toezicht werken. Het geeft een soort ‘wake-up call’ voor je brein, waardoor ze scherper worden en makkelijker taken afronden.
Kortom: Dopamine en noradrenaline bepalen samen hoe goed je brein functioneert. Als die balans verstoord is, zoals bij ADHD en ADD, ontstaan er uitdagingen met concentratie, impulscontrole en rust houden.
Wat doet ADHD medicatie met dopamine?
Medicatie die vaak wordt voorgeschreven bij ADHD, zoals methylfenidaat (Ritalin) en amfetamines, werkt door dopamine en noradrenaline in de hersenen beter beschikbaar te maken. Ze blokkeren de heropname van deze stofjes, waardoor ze langer actief blijven in de ruimte tussen hersencellen.
Daarnaast kunnen sommige medicijnen ook zorgen dat er extra dopamine of noradrenaline wordt vrijgegeven, waardoor het signaal tussen hersencellen sterker wordt.
Zo verbeteren deze medicijnen de communicatie in de hersenen, wat helpt bij concentratie, impulsbeheersing en motivatie.
Medicatie bij Parkinson en ADHD: Hetzelfde stofje, andere werking
Soms wordt gedacht dat Parkinson-medicatie ook bij ADHD kan helpen, omdat beide met dopamine te maken hebben. Dat lijkt logisch, maar zo werkt het niet.
Parkinsonmedicatie vult een duidelijk dopaminegebrek aan in hersengebieden voor beweging, terwijl ADHD-medicatie dopamine en noradrenaline in hersengebieden reguleert die aandacht en impulscontrole beïnvloeden.
Sterker nog, parkinson medicijnen kunnen bij ADHD zelfs de concentratie verstoren. Geen goed idee dus.
Wel of geen dopamine detox bij ADHD?
Herken je dat je steeds op je telefoon zit te scrollen, maar je focus is ver te zoeken? De populaire trend dopamine detox (of dopamine fasting) wordt door veel mensen als effectief ervaren.
Hoewel dit (nog) niet wetenschappelijk onderbouwd is voelen veel mensen zich rustiger en kunnen zich makkelijker focussen. (5)
Zo´n dopamine detox kan zo simpel zijn als een wandeling zonder telefoon, een half uur lezen zonder onderbrekingen, of even offline zijn. Zo krijgt je brein de kans om te ontspannen en beter te functioneren.
Even pauze nemen van al die prikkels klinkt als de perfecte dopamine-reset. Maar bij ADHD werkt het brein net even anders.
Zoals ik al uitlegde, gaat ADHD niet alleen over te weinig dopamine, maar vooral over hoe dopamine en noradrenaline samenwerken.
Een korte dopamine detox verandert die ingewikkelde balans niet zomaar. Sterker nog, helemaal stoppen met prikkels kan juist frustrerend zijn en weinig opleveren.
Kortom: Ja, een dopamine detox kan helpen om tijdelijk rust te vinden en je focus te verbeteren, maar het is geen vervanging voor een volledige aanpak bij ADHD. Gebruik het als onderdeel van een breder plan met medicatie, gedragsstrategieën en levensstijl-aanpassingen die bij jou passen.
Dopamine detox proberen? Zo pak je het aan
Ben je benieuwd of dopamine fasting iets voor jou is? Zo kun je veilig testen of het voor jou werkt:
- Begin klein - Kies een korte detox periode van een paar uur tot één dag, zodat het haalbaar blijft
- Herken je triggers - Let op welke activiteiten jou snelle dopamine-kicks geven, zoals scrollen of snacken, en beperk die tijdelijk
- Vervang prikkels - Kies voor rustige activiteiten zoals wandelen, lezen of schrijven om je brein rust te geven
- Houd je voortgang bij - Schrijf op hoe je je voelt voor, tijdens en na je detox om te ontdekken wat voor jou werkt
Let op: Extreme vormen van een dopamine detox, zoals volledige isolatie, kunnen juist schadelijk zijn voor je (mentale) gezondheid. Wetenschappelijk is het concept nog niet volledig onderbouwd, maar veel mensen (met of zonder ADHD) ervaren er wel voordelen van. Het is belangrijk om het op een haalbare en veilige manier toe te passen die bij jou past.
Ebrina van der Bijl
Ebrina is voedingsdeskundige met een diepe toewijding aan gezonde voeding en een duurzame levensstijl, gevestigd in het prachtige Portugal. Haar passie voor natuurlijke en biologische producten vormt de kern van haar werk. Met een achtergrond in Voeding & Diëtetiek en ervaring in productontwikkeling en tekstschrijven, vertaalt ze complexe wetenschappelijke informatie naar praktische adviezen voor een gebalanceerde levensstijl.
Gebruikte bronnen
- Li, D., Sham, P. C., Owen, M. J., & He, L. (2006). Meta-analysis shows significant association between dopamine system genes and attention deficit hyperactivity disorder (ADHD). Human Molecular Genetics, 15(14), 2276–2284. https://doi.org/10.1093/hmg/ddl152
- MacDonald, H. J., Kleppe, R., Szigetvari, P. D., & Haavik, J. (2024). The dopamine hypothesis for ADHD: An evaluation of evidence accumulated from human studies and animal models. Frontiers in Psychiatry, 15. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2024.1492126
- Wu, J., Xiao, H., Sun, H., Zou, L., & Zhu, L. (2012). Role of Dopamine Receptors in ADHD: A Systematic Meta-analysis. Molecular Neurobiology, 45(3), 605–620. https://doi.org/10.1007/s12035-012-8278-5
- Del Campo, N., Chamberlain, S. R., Sahakian, B. J., & Robbins, T. W. (2011). The Roles of Dopamine and Noradrenaline in the Pathophysiology and Treatment of Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Biological Psychiatry, 69(12), e145–e157. https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2011.02.036
- Desai, D., Patel, J., Saiyed, F., Upadhyay, H., Kariya, P., & Patel, J. (2024b). A Literature Review on Holistic Well-Being and Dopamine Fasting: An Integrated Approach. Cureus. https://doi.org/10.7759/cureus.61643
