Teveel dopamine? Zo kun je het herkennen

Wanneer je dopaminesysteem overactief is, kun je dat merken aan een aantal duidelijke signalen. Niet allemaal zijn ze meteen extreem, maar ze geven wel aan dat je brein overgevoelig is geworden voor beloning of prikkels.

Deze 5 verschijnselen kunnen wijzen op een systeem dat teveel dopamine produceert:

1. Verhoogde impulsiviteit - Je reageert sneller op verleidingen zonder erbij na te denken. Denk aan plotseling iets kopen wat je niet nodig hebt, of jezelf moeilijk kunnen beheersen bij snacks of sociale media. Zelf merk ik het als ik moe ben en toch nog koffie neem: Voor ik het weet scroll ik eindeloos terwijl ik iets anders had willen doen.
2. Slechtere concentratie - Je aandacht verspringt sneller van de ene prikkel naar de andere. Dat maakt het lastig om je te focussen op taken die geen directe beloning opleveren. Voor mij betekent dat bijvoorbeeld dat ik vijf tabs open heb, maar niks echt afmaak.
3. Overmatige behoefte aan prikkels - Je zoekt steeds naar iets nieuws of spannends. Rustmomenten voelen onprettig: Je wil iets doen, eten, kijken of regelen. Soms denk ik: “Even iets opzoeken,” en verdwijn dan in een rabbit hole op internet. Je brein lijkt minder goed verzadigd te raken, alsof de kick steeds net niet genoeg is.
4. Emotionele overprikkeling of snel overreageren - Je kunt sneller geïrriteerd, ongeduldig of overenthousiast raken. Alles lijkt ‘te veel’ of juist ‘te leuk’. Dat merk ik als kleine tegenslagen ineens groot voelen, of als ik té opgejaagd ben om rustig te blijven in een gesprek.
5. Moeite om te stoppen met gedrag - Je blijft doorgaan met iets, ook al weet je dat het niet handig is. Zoals te lang scrollen, doorspelen van een game of snacken zonder honger. Het voelt dan alsof je ‘eruit wil’ maar niet loskomt. Dat komt doordat dopamine je beloningsgedrag blijft aansturen, zelfs als je rationeel weet dat het niet helpt.
6. Risico op psychische stoornissen - Als je dopamine langdurig te actief is, kan dat je hersenen uit balans brengen. Je kunt dan last krijgen van heftige klachten zoals wanen of zelfs een psychose. Dit zie je soms bij mensen die veel stimulerende drugs gebruiken, zoals cocaïne, speed of cannabis.

Een overactief dopamine systeem kan verschillende oorzaken hebben. Dit zijn de meest voorkomende:

• Medicatie - Dopamine-agonisten zijn medicijnen die dopamine nabootsen, bijvoorbeeld bij Parkinson. Ze stimuleren ook delen van het brein waar je géén extra dopamine nodig hebt, zoals het beloningssysteem. Daardoor kun je gevoeliger worden voor impulsen. (2)
• Drugsgebruik - Middelen zoals cocaïne, amfetamine en MDMA verhogen dopamine sterk. Daardoor raakt het beloningssysteem (zoals het striatum) ontregeld, wat kan leiden tot verslaving en moeite met stoppen. (3) Cannabis beïnvloedt je dopamine op een iets andere manier dan stimulerende drugs zoals cocaïne, maar het heeft zeker effect.
• Chronische stress - Kan het dopaminesysteem ontregelen. Wanneer je langere tijd stress ervaart, daalt de dopamineproductie in je brein, vooral in het striatum. Hierdoor raakt je beloningssysteem uit balans, wat je kwetsbaarder maakt voor over- of juist onderstimulatie. (4)
• Slaaptekort - Slecht slapen verstoort je dopaminesysteem. Al na één slapeloze nacht zijn er minder dopamine-receptoren actief in je beloningssysteem, waardoor je impulsen slechter remt en sneller beloning zoekt. Goed slapen houdt je dopamine en mentale gezondheid beter in balans. (5) (6)
• Psychiatrische aandoeningen - Bij schizofrenie en manische periodes in een bipolaire stoornis is het dopaminesysteem vaak te actief. Daardoor maak je in bepaalde hersengebieden meer dopamine aan en komt er ook meer vrij. Dit kan leiden tot hallucinaties, wanen of impulsief gedrag. (7)

Dopamine is onmisbaar voor motivatie en plezier, maar het systeem moet wel in balans blijven.

Te veel dopamine op de verkeerde plek kan leiden tot impulsiviteit, onrust, concentratieproblemen en een constante honger naar prikkels.

Dat gebeurt bijvoorbeeld bij stress, slaaptekort of stimulerende middelen .

Gelukkig kun je je brein helpen herstellen met rust, structuur, minder prikkels en voldoende slaap.